Policja, media i fabryka teorii spiskowych: Jak dezinformacja kształtuje opinię publiczną

Maciej Lesiak

października 16, 2023 - 11 minut czytania - 2274 słów

This article is also available in English:
Police, Media, and the Conspiracy Theory Factory: How Disinformation Shapes Public Opinion

Spis treści

Za kulisami manipulacji

W dzisiejszym artykule zajmę się problematyką teorii spiskowych powstających przez wypuszczane informacje do mediów i prasy przez policję. Może być to element gry operacyjnej albo forsowania narracji procesowej przez służby. Ta narracja często stanowi później podstawę do postawienia zarzutów, a także jak się okazuje do walki politycznej.

Jeśli teorie spiskowe i zmanipulowane fakty są podstawą do materiałów procesowych, to mamy do czynienia z dezinformacją, manipulacją informacyjną, która jest finałem szerszej operacji psychologicznej. Jak to rozumieć? Sedno tego działania polega na tym, że wprowadza się do obiegu informacje, które podawane są w taki sposób i wspierane np. autorytetem (prokurator, policjant, dziennikarz śledczy, osoba publiczna np. minister), że zaczyna żyć własnym życiem i być postrzegane przez opinię publiczną jako prawda, fakty. Dezinformacja ma na celu manipulowanie opinią publiczną lub wpływanie na przebieg postępowania karnego.

W zaprezentowanym poniżej przypadku działania operacji psychologicznej w kontekście mediów i opinii publicznej powodują ukierunkowanie narracji w pożądanym przez policję kierunku. Jak pokażę na przykładach nieprawdziwe informacje powodują powstawanie także teorii spiskowych (patrz definicja), a w rezultacie prawdopodobnie mogą prowadzić do nadużycia władzy. Stanowią także same w sobie doskonały wehikuł do dalszego tworzenia teorii spiskowych i wpływania na społeczeństwo.

Rodzi to pytania natury etycznej, politycznej natomiast my skupimy się na technicznych sprawach i definicjach oraz mechanizmach powstawania teorii spiskowych w opinii publicznej.

Sprawa Iwony Cygan - tworzenie fałszywej narracji w mediach

Przesłuchałem w tym tygodniu podcast dotyczący sprawy Iwony Cygan. Autor, który jest dziennikarzem śledczym podaje szereg faktów związanych z archiwum X oraz policjantami współpracującymi i prokuratorem, Piotrem Krupińskim z nadania Zbigniewa Ziobry, prowadzącym sprawę.

Mnie w tej całej historii interesuje wątek operacji psychologicznej polegającej na tym, że wielu dziennikarzy współpracuje bezkrytycznie z policją i za przywilej dostępu do akt albo informacji są oni instrumentalnie wykorzystywani do kreowania narracji dotyczących śledztwa w opinii publicznej. Audycja omawia problem w kontekście stawianych zarzutów, które są najprawdopodobniej spreparowane.

Sprawa Iwony Cygan była popularna wśród opini publicznej. Dziennikarze uzyskujący wiedzę często nie sprawdzają informacji, albo nie drążą tematu starając się uzyskać dostęp do akt za wszelką cenę. Krytyczne podejście zastosował Mateusz Baczyński weryfikując źródła i obnażając fakt, że teorie krążące w prasie, a których źródłem była policja są nieprawdziwe.

Fabrykowanie dowodów?

Gdy przychodzi do tworzenia pseudo faktów to w tej sprawie mówimy konkretnie o rzekomym istnieniu zorganizowanej grupy w której uczestniczyli przestępcy, policjanci oraz osoby z otoczenia Iwony Cygan, którzy rzekomo handlowali kobietami dostarczając je do burdeli, kręcili filmy pornograficzne. Cała grupa rzekomo czerpała korzyści z nierządu i była ochraniana przez wpływowych ludzi.

W toku badań okazało się, że w materiałach sprawy złożonych do sądu nie ma dowodów na istnienie takich zdarzeń. Nie ma i nie udało się odnaleźć kobiet rzekomo poszkodowanych, brak jest także filmów pornograficznych. Kontrowersyjna osoba współpracująca z Archiwum X, która promowała te teorie w sądzie całkowicie wycofała się z takich stwierdzeń. Można zatem uznać, że koncepcję forsowane nieoficjalnymi kanałami przez policję mogą być obalone jako nieprawdziwe.

Przyjaciółka zamordowanej nazywana była burdelmamą, satanistką i była uważana przez media i opinię publiczną za jedną z zaangażowanych w morderstwo osób. Rzekomo miały miejsce, w miasteczku nazwanym przez prasę polskim “Twin Peaks”, tajemnicze zgony. Wyszła nawet książka Miasteczko zbrodni. Dlaczego zginęła Iwona Cygan. Nie jest jasne, czy niszczenie dowodów to była niekompetencja prowincjonalnych policjantów, czy działanie w grupie. Istnienia tej grupy raczej nie dowiedziono. Nie ma także dowodów, że wypadki świadków są powiązane ze sprawą.

Fragmenty podcastu z Mateuszem Baczyńskim

Cytuję transkrypcję podcastu (proszę zwrócić na wyróżnione fragmenty):

Tak, Bogdan Michalec to jest w ogóle niezwykle ciekawe.[..] ]Jest współautorem 2 książek o kulisach pracy archiwum x, gdzie podpisuje się z imienia i nazwiska. […] Najbardziej negatywna w moim odczuciu to jest facet, który rzeczywiście pracował już w tym archiwum x, u zarania w ogóle tej jednostki […]
Bogdan Michalec też w tym moim wywiadzie mówi, że on nie lubi takich spraw, których jest dużo dowodów. No i przyznam szczerze, że jak patrzę na jego śledztwa, to przestaje mnie to dziwić, ponieważ jakby w tych śledzwach poślegowych, w których on działa, to rzeczywiście można tworzyć akty oskarżenia, które wręcz przypominają fikcję literacką i to wszystko mogłoby się wydawać nawet zabawne, gdyby nie to, że to rzutuje po prostu na życie całej masy ludzi i naprawdę przetrąca kręgosłupy ludziom, niszczy ich kariery, łamie im życia i no to jest coś absolutnie szokującego. […]
W sprawie Iwony cygian doszło do takiego pierwszy raz w ogóle spotkałem z takim zjawiskiem. To stało się wręcz takim perpetum Mobile. To znaczy w mediach pojawiały się pewne informacje, które właśnie zaczynały żyć własnym życiem. Potem wzywano świadków na zeznania, ci świadkowie powtarzali to, co usłyszeli w mediach, a jednocześnie traktowano jako potwierdzenie tych tez, które się w tych mediach pojawiły, czyli co? Był w ogóle jakiś mechanizm, który się sam napędzał? No rzeczywiście jest tak, że Bogdan Michalec bardzo chętnie z mediami zawsze rozmawiał […] dopiero po czasie dostrzegłem i nie tylko ja na szczęście, ale wielu dziennikarzy. Że tak naprawdę? On miał do nas podejście instrumentalne? Tak, czyli po prostu nas w ten sposób wykorzystywał. Michalec też szybko zrozumiał. To, jak ważna jest opinia publiczna w tych sprawach, co jest też dosyć przerażające, bo to oznacza, że jednak wymiar sprawiedliwości, sądy itd. Nie są też wolne od tego wpływu opinii publicznej, od wpływu mediów itd. bo jeżeli nakręcimy taką spiralę, np. W mediach ktoś na pewno jest mordercą, a sąd spojrzy na dowody i wypuści kogoś takiego na wolność, np. Nie zdecyduje się na areszt, to możemy sobie wyobrazić, jakie gromy spadną na takiego sędziego? Bo przecież tutaj w mediach wszyscy ogłosili, że ten facet jest mordercą, a tutaj jest wypuszczony na wolno?[…]
historia Iwony Cygan jest też dla mnie osobiście wielką nauczką. To znaczy po pierwsze pokazuje to, jakie mogą być konsekwencje tego, że w mediach pojawiają się pewne informacje w sposób kategoryczny i że w sposób kategoryczny media piętnują jakiś ludzi, np. W jakiejś małej społeczności, w momencie, kiedy tak naprawdę? No właśnie, nie są to informacje przez media do końca zweryfikowane. I dla mnie to taka osobista nauczka, że teraz, jak słyszę np. bo dawniej też mają takie taką dużą dozę zaufania, że jak słyszałem, że coś ogłasza PE, sposób, prokuratura albo policja? To jest raczej jednak prawda. Teraz już mam bardzo ograniczony zaufanie do wszystkich, jakby takich właśnie medialnych przecieków, idących ze strony prokuratury i policji. […]
To może być element pewnej gry i ja nie chcę być jakby instrumentem w tej grze. Tak, czyli że jednak każdą z tych informacji trzeba naprawdę dobrze weryfikować, bo potem się może okazać, że podajemy bzdury, a potem prostowanie tego jest strasznie ciężkie […] jakby cała masa takich rzeczy się pojawia, które świadczą o tym, że ludzie, mimo że naprawdę, absolutnie nie ma na to żadnych dowodów wierzą wciąż w te różne teorie, które były mielone w tej przestrzeni publicznej i medialnej przez wiele lat.

Kryptonim “Skóra” - kolejna analogia w modus operandii policji?

Jestem także po przesłuchaniu podcastu dotyczącego sposobu prowadzenia sprawy kryptonim “Skóra” przez Archiwum X czyli oskórowania studentki z Krakowa. Przeczytałem także w 2/3 książkę autorstwa Moniki Góry pt. Kryptonim “Skóra. Niestety ale nie dałem rady przedrzeć się przez mozolne katalogowanie wypowiedzi każdego świadka, ponieważ jest to dla mnie bezproduktywne i jestem zainteresowany bardziej metodologią i wpływem na media.

Istotą problemu jest to, że tak jak w przypadku Iwony Cygan w rozwiązaniu i prowadzeniu sprawy uczestniczył ten sam zespół śledczych Archiwum X oraz ten sam prokurator, który w turbo ekspresowym tempie rozwiązuje sprawy ignorując nieścisłości i błędy procesowe. I tak samo tutaj miało prawdopodobnie miejsce (bazując na dokumentacji dziennikarzy śledczych mających dostęp do materiałów źródłowych i procesowych) problemy w rozwiązaniu sprawy, przekazanie sprawy specjalnej jednostce archiwum X, którego modus operandi został pokazany w pracy dwóch dziennikarzy śledczych - a polega na wprowadzeniu w obieg opinii publicznej narracji i tez jakie są później w rozpoczętych działaniach procesowych weryfikowane. Czyli mówiąc krótko: generuje się fakty a później szuka świadka, który te fakty potwierdzi. Pomija się też wątki niepasujące do założeń.

Powiązania z Ewą Kopacz - technika “zgniłego śledzia”

Bardzo ciekawy wątek operacji psychologicznej w kontekście sprawy Iwony Cygan i wypuszczanych informacji przez policję jest nagłe pojawienie się wątku rzekomego powiązania Ewy Kopacz z oskarżonymi w sprawie o morderstwo Iwony Cygan.

chronologia pojawiania się informacji

Ewa Kopacz została powiązana ze sprawą zabójstwa Iwony Cygan głównie przez spekulacje medialne i niektóre wypowiedzi osób związanych ze sprawą. Warto zwrócić uwagę na sekwencję faktów czyli pojawienie się informacji medialnych w powiązanych z partią rządzącą mediach - mowa tutaj o wPolityce oraz telewizji rządowej TVP.INFO. Informacje jakie pojawiały się w tym kontekście to:

1. powiązanie nazwiska mordercy z premier Ewą Kopacz

Pojawia się informacja, że Paweł Kopacz jest poszukiwany jako podejrzany o zabójstwo Iwony Cygan TVP.INFO Zagadka morderstwa sprzed 18 lat bliska rozwiązania. List gończy za 46-latkiem. Jednocześnie sporo profili Twittera powiązują informację podobieństwa nazwiska z premier Ewą Kopacz. Zaznaczmy, że odbywa się to na rok przed wyborami parlamentarnymi. Twitter Niestety wiele z profili TT pompujących tego typu informacje mają krótkie życie, są blokowane jako farmy trolli przez serwis i społeczność dlatego dostęp do archiwalnych informacji na ten temat w roku 2023 jest utrudniony.

2. pozycjonowanie fałszywej informacji przez “zaprzyjaźnione media”

Następnie w powiązanych z rządem mediach pojawiają się artykuły informujące, że podejrzany o zabójstwo Iwony Cygan, Paweł Kopacz, znany jako “Młody Klapa”, był częścią grupy mężczyzn, którzy zostali powiązani z niektórymi działaniami obyczajowymi w Polsce i Austrii.

Paweł Kopacz i jego ojciec, Józef K., sugerowali, że mają wysoko postawioną krewną w Polsce, która chroniła ich przed aresztowaniem. Austriackie media doniosły, że morderca Iwony Cygan sugerował, że jest krewnym polskiego polityka wysokiej rangi, choć nie podano konkretnego nazwiska. wpolityce.pl

Pragnę zwrócić uwagę na bardzo ciekawe zastosowanie tutaj techniki zgniłego śledzia tak chętnie stosowane przez rosyjskie farmy trolli i osoby inspirowane przez służby FR. Rzuca się nieprawdziwe informacje, które grzeje się medialnie i nawet jeśli są one totalnie nieprawdziwe, to smród pozostaje i Ewa Kopacz musi się tłumaczyć z tej sprawy. Współcześnie ludzie skanują nagłówki i nie analizują strumienia informacji, dlatego jest duże prawdopodobieństwo, że technika zgniłego śledzia da efekty.

3 . wzmacnianie techniki zgniłego śledzia - przesłuchanie przez prokuraturę

Poprzez odwołanie się do autorytetu władzy (prokuratura), Ewa Kopacz jest przesłuchana w sprawie rzekomego powiązania. Technika bazuje na tym, że opinia publiczna zapamięta fakt przesłuchania, co nawet jeśli nie ma sensu bo powiązania brak, to będzie przyczynkiem do powstawania teorii spiskowej o “wpływowych ludziach chroniących przestępców”.

Ewa Kopacz została przesłuchana w tej sprawie w 2017 roku. Przesłuchanie miało na celu zbadanie, czy była premier jest spokrewniona z podejrzanymi o zabójstwo, znanych jako “klapy”. Jednak Ewa Kopacz stanowczo zaprzeczyła jakimkolwiek powiązaniom rodzinnych z podejrzanymi FAKT Zabójstwo Iwony Cygan. Dlaczego przesłuchali Ewę Kopacz? Nowe fakty.

4. Informator sugeruje, że prokuratura wykorzystuje sprawę do walki politycznej

Zacytowany w artykule FAKTU informator zasugerował, że prokuratura mogła chcieć wykorzystać tę sprawę do stworzenia sensacji polityczno-medialnej, przesłuchując Ewę Kopacz, co może nosić znamiona operacji psychologicznej i tworzenia narracji uderzającej w przeciwników politycznych. FAKT Zabójstwo Iwony Cygan. Dlaczego przesłuchali Ewę Kopacz? Nowe fakty.

Wydaje się oczywistym, że spekulacje i doniesienia medialne mogły wpłynąć na percepcję publiczną w tej kwestii, czyli wytworzenie wrażenia, że “wpływowi ludzie chronią swoich”. Zaś sekwencja zdarzeń jest klasycznym przykładem zastosowania w praktyce technik propagandy, manipulacji (zgniły śledź) mającej na celu budowanie negatywnego wizerunku polityka i tworzenie teorii spiskowych.

Podsumowanie - istota teorii spiskowej i brak falsyfikowalności

Co mnie interesuje w tej sprawie, to nie kwestie etyczne albo metodologiczne w pracy policji, ale wpływ teorii i tez wprowadzanych do obiegu opinii publicznej, które pomimo późniejszego obalenia stają się teoriami spiskowymi (w myśl definicji jaką stosuję). Jak zauważają sami dziennikarze śledczy w opisywanych tu sprawach te teorie spiskowe i narracje nie znajdują potwierdzenia w faktach dowodowych. Nawet w wielu przypadkach zeznający (poszkodowani) stwierdzają, że byli zmanipulowani przez policję do stawiania fałszywych tez i wycofują zeznania.

W oczach społeczeństwa, jak zauważa Baczyński, myślenie krytyczne i próba falsyfikowania teorii spiskowej spotyka się z jej samoutwierdzaniem, czyli jeśli obalasz, to “działasz na korzyść przestępców”, “działasz w szajce”. Krytyczne podejście nie spotyka się z pozytywnym odbiorem organów ścigania, bo “musielibyśmy przyznać się do błędu”. Tak samo zaprzeczenie następuje po stronie opinii publicznej za którą często idzie wymiar sprawiedliwości ferując wyroki.

Zaprezentowane dzisiaj przykłady są doskonałym zobrazowaniem jak działają nie tylko teorie spiskowe, ale także jak działa brak falsyfikowalności tych teorii - czyli pomimo istnienia faktów albo braku potwierdzenia materialnego (dowody, zeznania) na istnienie np. porno szajki, satanistów, spisku w policji itp. opinia publiczna nadal w to wierzy, a nie da się obalić tych poglądów, ponieważ każda krytyczna argumentacja wskazująca, że nie ma podstaw ku tej teorii, będzie przez zwolenników teorii traktowana jako dowód na istnienie spisku, szajki oraz osób ukrywających prawdę.

Proste przyczyny takie jak prawdopodobna niekompetencja policjantów zajmujących się sprawą w pierwszych dniach, nadzór prokuratora generalnego forsującego szybkie rozwiązania i współpraca z mediami, gdzie wypuszczano spiskowe narracje niebagatelnie przyczyniły się do powstania teorii spiskowych. Dobitnym dowodem na prowadzenie operacji psychologicznej opartej na emocje niech będzie fakt, iż nadano sprawie kryptonim skóra odwołując się do Milczenia owiec. Patrz Gazeta.policja.pl

Liczę, że tym pobieżnym przeglądem tego tematu zainteresowałem Czytelnika do eksponowania teorii spiskowych i zrozumienia ich mechanizmów działania.