Pułapka aktywizmu: analiza krytyczna interpelacji o federalizacji mediów społecznościowych

8 grudnia, 2024 - Autor: Maciej Lesiak - 11 minut czytania - 2246 słów

Spis treści

Z dedykacją dla społeczności Fediwersum - tym razem trzeba przemyśleć strategię

Jaki jest przedmiot i cel tego wpisu?

Polskie środowisko obrońców prywatności cyfrowej (privacy advocates) oraz pasjonatów wolnego oprogramowania zelektryzowała informacja o interpelacji (6473) złożonej przez Paulinę Matysiak. Interpelacja dotyczy obecności administracji publicznej w mediach społecznościowych, neutralności technologicznej oraz suwerenności cyfrowej, proponując między innymi wykorzystanie otwartego protokołu ActivityPub.

Celem niniejszej analizy jest wykazanie, że ta interpelacja, mimo entuzjastycznego przyjęcia przez środowisko aktywistów, zawiera fundamentalne wady. Poprzez analizę potencjalnych zagrożeń i przygotowanie krytycznych pytań, pokażę naiwność proponowanych rozwiązań.

Zanim przejdę do szczegółowej analizy, warto zaznaczyć pewien istotny aspekt: interpelacja to instrument kontroli parlamentarnej, gdzie poseł pyta, a minister odpowiada. Jednak sposób sformułowania tych pytań i przedstawiona argumentacja są kluczowe - szczególnie w tak złożonej sprawie jak wdrożenie ActivityPub w administracji publicznej. Słaba argumentacja daje przeciwnikom (np. lobby firm technologicznych) gotowe argumenty do podważenia samej idei, pozwala ministrowi na łatwe zbicie argumentów poprzez wskazanie podstawowych błędów w rozumowaniu, a także może zniechęcić urzędników do głębszej analizy tematu, gdy zobaczą powierzchowne potraktowanie złożonych zagadnień.

W dalszej części tekstu przeanalizuję treść interpelacji oraz wskażę jej istotne wady, szczególnie w kontekście potencjalnej reakcji lobby firm technologicznych.

Wykres argumentacji w interpelacji

graph LR A[Wprowadzenie:
Obecność administracji w mediach społecznościowych] A --> B[Problem 1:
Brak podstawy prawnej] B --> B1[Paradoks:
Uwzględnienie w niektórych
przepisach mimo braku podstawy] A --> C[Problem 2:
Brak neutralności technologicznej] C --> D[Skutek 1:
Faworyzowanie komercyjnych platform] D --> E[Przykład 1:
Powódź 2024 - komunikacja na FB] D --> F[Przykład 2:
Stan wyjątkowy 2021 -
materiały tylko na Twitterze] A --> G[Problem 3:
Kwestia suwerenności cyfrowej] G --> H[Argument:
Przetwarzanie danych przez
podmioty spoza UE] G --> I[Argument:
Wymóg rejestracji na platformach] A --> N[Problem 4:
Ochrona danych osobowych] N --> O[Konieczność zgody na
przetwarzanie danych] N --> P[Dostęp do informacji wymaga
rejestracji] A --> J[Propozycja rozwiązania:
Otwarte standardy] J --> K[ActivityPub rekomendowany przez W3C] K --> L[Przykłady wdrożeń międzynarodowe:
Holandia, Niemcy, Francja, KE] K --> M[Przykład lokalny:
Stary Sącz - PeerTube
zamiast YouTube] A --> Q[Diagnoza obecnego stanu] Q --> R[Rosnąca potrzeba
uniezależnienia] Q --> S[Działania fragmentaryczne
bez spójnej polityki] Q --> T[Potrzeba pełnej ochrony
suwerenności i neutralności] style A fill:#e6f3ff,stroke:#333 style J fill:#e6ffe6,stroke:#333 style K fill:#e6ffe6,stroke:#333 style Q fill:#ffe6e6,stroke:#333

Warto dodać, że Stary Sącz to miasto z liczbą mieszkańców 9 211, czyli niecałe dziesięć tysięcy.

Analiza erystyczna argumentacji

Przytoczę teraz analizę erystyczną, która pokazuje nie tylko błędy w argumentacji, ale także - co ważniejsze - jak te błędy mogą zostać wykorzystane przez przeciwników zmian do skutecznego zablokowania jakiejkolwiek dyskusji o otwartych protokołach. To kluczowe, bo aktywiści zamknięci w swoich bańkach informacyjnych często nie dostrzegają, jak ich własna argumentacja może zostać użyta przeciwko nim.

1. Argumentum ad exemplum (argument z przykładu) - błędne użycie

Posłanka używa przykładu Starego Sącza (miasto 9,211 mieszkańców) jako dowodu możliwości implementacji
Jest to klasyczny błąd nieuprawnionej generalizacji: sukces małej gminy ≠ możliwość skalowania na poziom krajowy
Ignoruje złożoność problemów skali (np. obsługa milionów użytkowników vs. kilku tysięcy)
Ten argument może być łatwo wykorzystany do zdyskredytowania całej propozycji jako nieprofesjonalnej i oderwany od realiów

2. Argumentum ad populum (odwołanie do powszechności)

Powołuje się na “ekspertów” bez ich identyfikacji - łatwy cel dla przeciwników
Wybiórczo przytacza przykłady z innych krajów (Holandia, Niemcy, Francja)
Pomija fakt, że wymienione kraje używają ActivityPub równolegle z platformami komercyjnymi, nie jako zamiennik
Brak konkretnych badań i analiz osłabia całą argumentację, dając pole do podważenia przez ekspertów firm technologicznych

3. Post hoc ergo propter hoc (po tym, zatem wskutek tego)

Błędne powiązanie problemów komunikacji kryzysowej (powódź 2024) z wyborem platformy
Sugeruje, że opóźnienie w uruchomieniu portalu dla powodzian wynikało z zależności od platform komercyjnych
Ignoruje inne możliwe przyczyny problemów (np. organizacyjne, kadrowe, zasięgi i łatwość informowania)
Pomija realne przewagi platform komercyjnych w sytuacjach kryzysowych (zasięg, infrastruktura)

4. Dichotomia falsa (fałszywa alternatywa)

Przedstawia sytuację jako wybór między pełną zależnością od platform komercyjnych a całkowitym przejściem na ActivityPub
Ignoruje możliwość rozwiązań hybrydowych (!!!) - już widzę odpowiedź Google, META, które wykażą swoje projekty informowania kryzysowego
Pomija inne możliwe podejścia do suwerenności cyfrowej
Daje firmom technologicznym możliwość zaprezentowania swoich rozwiązań jako “złotego środka”

5. Argumentum ad metum (argument odwołujący się do strachu)

Straszy zagrożeniami dla suwerenności cyfrowej
Wykorzystuje obawy o kontrolę danych przez podmioty zagraniczne (RODO?)
Nie przedstawia dowodów na realne zagrożenia
Łatwe do podważenia przez wskazanie zgodności z regulacjami RODO i innymi standardami bezpieczeństwa

6. Argumentum ab auctoritate + Argumentum ad simile (argument z autorytetu i fałszywej równoważności)

Bezkrytyczne przyjmowanie ActivityPub jako rozwiązania tylko dlatego, że jest rekomendowane przez W3C
Ignorowanie sprawdzonych rozwiązań i istniejącej infrastruktury
Błędne utożsamienie otwartości standardu z jego neutralnością
Pomijanie faktu, że każda technologia, nawet otwarta, niesie ze sobą własne ograniczenia i może być wykorzystana w sposób sprzyjający określonym interesom

7. Petitio principii (błędne koło w rozumowaniu)

Zakłada, że obecność na platformach komercyjnych jest problemem, który trzeba rozwiązać
Używa tego założenia jako dowodu na konieczność zmian
Nie udowadnia, dlaczego obecna sytuacja jest faktycznie szkodliwa
Nie przedstawia przekonujących argumentów ekonomicznych ani społecznych

8. Ignoratio elenchi (nietrafność dowodzenia)

Przytacza problemy z komunikacją kryzysową, które nie wynikają z wyboru platformy
Używa argumentów o prywatności danych, które nie są bezpośrednio związane z efektywnością komunikacji
Miesza różne problemy (techniczne, prawne, organizacyjne) jako jeden problem platformowy
Rozprasza główny argument o potrzebie otwartych standardów

9. Argumentum ad misericordiam (argument odwołujący się do współczucia)

Choć nie jest to dominujący zabieg, widoczne są elementy wzbudzania współczucia
Wykorzystuje opis sytuacji kryzysowej podczas powodzi
Może być łatwo podważony przez wskazanie rzeczywistej skuteczności platform komercyjnych w sytuacjach kryzysowych

Ta analiza pokazuje, że choć intencje są słuszne, sposób argumentacji może faktycznie zaszkodzić sprawie otwartych protokołów. Przeciwnicy mogą wykorzystać te słabości do zdyskredytowania całej inicjatywy, zanim rozpocznie się merytoryczna dyskusja nad rzeczywistymi zaletami i wadami proponowanych rozwiązań.

Teraz przechodzimy do najważniejszej kwestii.

Antycypowanie zagrożeń w postaci przygotowania zarzutów przeciwników

Pytania do Posłanki Pauliny Matysiak, które przygotowałem tworząc ocenę ryzyka i potencjalne argumenty, jakie będą podejmować przeciwnicy rozwiązań. Pytania są czasami szczegółowe, bo wiedząc, że Pani Matysiak z wykształcenia jest anglistką i nie ma doświadczenia w IT, zatem zakładam, że opierała się o wiedzę ekspercką doradców współtworzących interpelację.

Zwróćcie też proszę uwagę na jeden aspekt - w obu scenariuszach kluczowe pozostaje pytanie o proporcjonalność nakładów do realnych korzyści oraz faktyczną skuteczność w docieraniu do obywateli. Jest to szczególnie istotne w kontekście punktu 9 w którym pokazuję inną interpelację posłanki i pytam o dalsze szczegóły.

SCENARIUSZ 1: ActivityPub jako jednokierunkowy kanał informacyjny

1. Techniczne aspekty infrastruktury:

Jak posłanka planuje rozwiązać problem skalowalności w sytuacjach kryzysowych, kiedy setki tysięcy obywateli będzie potrzebować natychmiastowego dostępu do informacji?
Jakie koszty implementacji i utrzymania infrastruktury są uznawane za akceptowalne dla małych gmin i czy przeprowadzono szczegółową analizę TCO?
W jaki sposób zostanie rozwiązany problem braku gwarancji dostarczenia komunikatów w czasie rzeczywistym?

2. Efektywność i rzeczywisty zasięg:

Czy przeprowadzono szczegółową analizę efektywności istniejących wdrożeń ActivityPub w wymienionych krajach, szczególnie w kontekście realnego zasięgu do obywateli?
Dlaczego w przytoczonych przykładach zagranicznych wdrożeń pominięto fakt, że są one używane równolegle z komercyjnymi platformami, a nie jako ich zamiennik?
Jak posłanka odniesie się do przypadku Mozilla Foundation, która mimo współtworzenia protokołu ActivityPub, zrezygnowała z własnej instancji Mastodona z powodu znikomego wykorzystania?

3. Analiza kosztów i realnych korzyści:

Czy istnieje szczegółowa analiza porównawcza kosztów utrzymania własnej infrastruktury w stosunku do wykorzystania istniejących platform?
Jakie konkretne, mierzalne korzyści dla przeciętnego obywatela przyniosą proponowane zmiany?
Czy koszty wdrożenia są proporcjonalne do potencjalnych korzyści w kontekście dostępności informacji?

4. Podstawowe kwestie bezpieczeństwa:

Jak zostanie zapewniona ciągłość usługi w sytuacjach kryzysowych?
W jaki sposób będzie weryfikowana autentyczność źródeł informacji?
Jak system zostanie zabezpieczony przed podstawowymi zagrożeniami?

SCENARIUSZ 2: Pełna implementacja ActivityPub (dodatkowe wyzwania)

5. Złożone aspekty prawne:

Jak w praktyce realizować prawo do bycia zapomnianym w systemie federacyjnym?
Jak egzekwować prawa autorskie przy braku centralnej kontroli nad treścią?
Kto ponosi odpowiedzialność za przetwarzanie danych osobowych w systemie rozproszonym?
W jaki sposób weryfikować zgodność instancji z RODO?
Jak zapewnić skuteczne usuwanie błędnie opublikowanych treści z całej sieci?

6. Zaawansowane kwestie bezpieczeństwa:

Czy posłanka jest świadoma udokumentowanych przypadków ataków DDoS wykorzystujących federacyjną naturę protokołu do amplifikacji?
Jak proponuje zabezpieczyć infrastrukturę krytyczną?
Dlaczego pominięto analizę zalet systemów scentralizowanych (jak BlueSky) w kontekście kontroli tożsamości?
Jak rozwiązać problem weryfikacji tożsamości bez wprowadzania centralizacji?

7. Standardy i spójność systemu:

Kto będzie definiował i egzekwował standardy implementacji dla administracji publicznej?
Jak zapewnić kompatybilność między różnymi instancjami?
Jak rozwiązać problem fragmentacji standardów?

8. Suwerenność cyfrowa i neutralność:

Gdzie posłanka widzi granicę suwerenności cyfrowej, skoro sama infrastruktura często pochodzi od podmiotów zagranicznych?
Jak pogodzić postulat neutralności technologicznej z promowaniem konkretnego protokołu?
Dlaczego nie odniesiono się do istniejących regulacji RODO dla podmiotów spoza UE?

Jednak jeszcze muszę postawić kilka pytań, które pokażą wam fundamentalny problem ekonmoniczny i kompetencyjny:

9. Realia rynkowe i zasoby ludzkie:

Suwerenność cyfrowa w kontekście rynku pracy i kosztów:

Szczególnie interesujące wydaje się stanowisko posłanki w świetle jej własnej interpelacji nr 6733 z listopada 2024 roku, w której dostrzega istotne problemy z wdrożeniem systemu informatycznego w programie “Czyste Powietrze”. Posłanka zauważa tam, że “nowy system informatyczny, który miał usprawnić współpracę między NFOŚiGW a Wojewódzkimi Funduszami Ochrony Środowiska, nadal nie funkcjonuje prawidłowo, choć prace nad nim trwają od ponad dwóch lat.”

Ta obserwacja rodzi fundamentalne pytania:

W jaki sposób posłanka planuje pogodzić trudności z wdrożeniem pojedynczego systemu informatycznego na poziomie centralnym z propozycją stworzenia rozproszonej infrastruktury IT dla całej administracji publicznej?
Czy przeprowadzono analizę dostępności wykwalifikowanych specjalistów IT na polskim rynku, którzy mogliby implementować i utrzymywać tak złożone rozwiązania, szczególnie w mniejszych miejscowościach, skoro już teraz występują znaczące problemy z realizacją prostszych projektów informatycznych?
Jak posłanka odnosi się do faktu, że centralizacja usług często wynika właśnie z doświadczeń podobnych do tych opisanych w jej interpelacji nr 6733 - czyli pragmatycznej kalkulacji ekonomicznej i niedoboru specjalistów IT?
Czy obywatele są gotowi ponieść zwiększone koszty podatkowe związane z utrzymywaniem redundantnej infrastruktury IT w każdej jednostce samorządowej, szczególnie w kontekście obecnych trudności z realizacją scentralizowanych projektów informatycznych?

Ta obserwacja nabiera szczególnego znaczenia w kontekście problemów z wdrożeniem systemu informatycznego w programie “Czyste Powietrze”, które sama posłanka identyfikuje jako istotne wyzwanie. Jeśli pojedynczy, scentralizowany system napotyka tak znaczące trudności implementacyjne, to jak realistyczna jest propozycja wdrożenia rozproszonej infrastruktury ActivityPub w całej administracji publicznej? Moim zdaniem to pytanie staje się jeszcze bardziej palące, gdy weźmiemy pod uwagę brak standardów certyfikacji i szkoleń w tym zakresie. W obecnej sytuacji osoby decyzyjne nie mają nawet narzędzi do weryfikacji kompetencji potrzebnych przy wdrożeniu takich usług w instytucjach użyteczności publicznej.

Czy w świetle tych dodatkowych aspektów ekonomicznych i kadrowych, postulat “suwerenności cyfrowej” nie powinien być rozpatrywany bardziej w kontekście standardów i regulacji, a mniej w kontekście fizycznej lokalizacji i kontroli nad infrastrukturą? Złożoność tematyki suwerenności cyfrowej i transformacji cyfrowej administracji publicznej wymaga kompleksowego podejścia opartego na dogłębnej analizie i ekspertyzie. Podejmowanie takich tematów bez odpowiedniego przygotowania merytorycznego może prowadzić do przedstawiania uproszczonych rozwiązań, które nie uwzględniają istotnych aspektów technicznych, logistycznych czy ekonomicznych.

Polityczni eksperci od medialnego szumu: przypadek interpelacji 6473

Posłanka Matysiak ma wykształcenie z zakresu filologii angielskiej (ukończyła studia na Uniwersytecie Łódzkim). Nie posiada formalnego wykształcenia ani doświadczenia zawodowego w dziedzinach bezpośrednio związanych z planowaniem dużych projektów infrastrukturalnych, lotnictwem, transportem albo protokołami internetowymi czy zaawansowanymi wdrożeniami IT.

To ważna obserwacja w kontekście jej pozycjonowania się jako eksperta (infrastruktura, czy IT) ponieważ widać, iż jej wiedza o projekcie pochodzi głównie z pracy parlamentarnej i własnych studiów nad tematem, nie z wcześniejszego doświadczenia zawodowego. Brak formalnych kwalifikacji w dziedzinach związanych z IT może osłabiać jej wiarygodność w dyskusjach merytorycznych. Tym bardziej wymagałbym troski o to, aby interpelacje nie były tylko medialne, ale realne…

Jej zaangażowanie w temat opiera się głównie na działalności politycznej i pracy w komisjach sejmowych. Moim zdaniem to istotny element działający na niekorzyść… może nie konkretnie Pauliny Matysiak, ale spraw, którymi się zajmuje.

Podsumowanie: dobre intencje to za mało

Jest to dość typowa sytuacja w polskiej polityce, gdzie politycy często stają się ekspertami w określonych dziedzinach poprzez zaangażowanie polityczne, a nie wcześniejsze doświadczenie zawodowe czy wykształcenie kierunkowe. Nie jest to zarzut personalny wobec Pani poseł - raczej wskazanie systemowego problemu, gdzie brak eksperckiego przygotowania może prowadzić do przedstawiania uproszczonych rozwiązań złożonych problemów. Ja lubię efektywność, to mój problem. Nawet na poziomie banału jakim jest interpelacja chciałbym aby nie stwarzał on problemu dla społeczności.

Jakie są wnioski z tego wpisu? Przejdźmy do rekomendacji

Społeczność fediwersum, dążąca do wdrożenia otwartego oprogramowania i protokołów w instytucjach publicznych, stoi chyba przed poważnym wyzwaniem… Zamiast liczyć na pojedyncze inicjatywy polityczne, powinna:

Przygotować konkretne odpowiedzi na postawione w tej analizie pytania
Stworzyć rozwiązania wyprzedzające potencjalne zarzuty (a nie tworzyć bajkopisarstwo)
Wypracować kompleksową strategię uwzględniającą realia administracji publicznej (case studies)
Zaproponować realistyczny plan wdrożenia, który będzie trudny do podważenia (dobre praktyki, dokumentacja, wsparcie)

Mam nadzieję, że osoby młode i aktywne w fediwersum wezmą sobie mój tekst do serca i zrozumieją, że tylko takie systemowe podejście daje szansę na rzeczywistą zmianę. W przeciwnym razie kolejne inicjatywy, nawet poparte najlepszymi intencjami, będą łatwym celem dla przeciwników idei otwartych protokołów.

Aktualizacja (20.12.2024): Od czasu publikacji oryginalnego tekstu w języku polskim, który dedykowałem społeczności Fediverse, nie otrzymałem ani jednego komentarza czy merytorycznej odpowiedzi na przedstawione argumenty. Spotkałem się raczej z ostracyzmem. Co więcej, gdy przesłałem podcasterowi, który miał przeprowadzić wywiad z Posłanką Matysiak, trzy kluczowe pytania związane z tą analizą, zdecydował się nie poruszać żadnego z nich podczas rozmowy. Wydaje się zatem, że polskie środowisko Fediverse nie jest zainteresowane ani przedstawionymi przeze mnie problemami, ani podjęciem publicznej debaty na szerszym forum. Ta sytuacja skłoniła mnie do przetłumaczenia tekstu na język angielski, aby poszerzyć dyskusję poza lokalny kontekst.